Συμβουλέυει η κα. Καρβούνη Κ. Λαμπρινή-Γενικός Οικογενειακός Ιατρός
Κιρκάδιος ρυθμός
Ο κιρκάδιος ρυθμός είναι ένας 24ωρος βιολογικός κύκλος που ρυθμίζει σωματικές λειτουργίες όπως ο ύπνος και η αφύπνιση και επηρεάζεται κυρίως από την εναλλαγή του φωτός με το σκοτάδι. Διαταραχές του συνδέονται με διάφορα προβλήματα υγείας, όπως κόπωση και αϋπνία. Επηρεάζει τη θερμοκρασία του σώματος, τις ορμόνες (όπως την κορτιζόλη και τη μελατονίνη) καθώς και τον μεταβολισμό. Η καλή διατροφή, ένα σταθερό πρόγραμμα ύπνου και ένα σταθερό ωράριο εργασίας είναι βασικές προϋποθέσεις για την εύρυθμη λειτουργία του ρυθμού.
Τι γίνεται όταν διαταράσσεται ο κιρκάδιος ρυθμός;
1. Διαταραχή στο να επέλθει ο ύπνος
2. Διακοπτόμενος ύπνος/Αφυπνίσεις
Στάδια ύπνου-διαταραχές
1.N-REM (N1 ΕΩΣ ΚΑΙ Ν3)-Το στάδιο Ν2 δηλαδή ο ελαφρύς έως μέτριος ύπνος αποτελεί το 50% του συνολικού ύπνου.
2.REM (20 με 25% του συνολικού ύπνου)
Εναλλαγή σταδίων ύπνου: Ν1-N2-N3-REM: 4 έως και 6 φορές κατά την διάρκεια της νύχτας.
Ορισμός αϋπνίας
Ως αϋπνία ορίζεται τόσο η ανεπαρκής ποσότητα του ύπνου(δυσκολία στην έναρξη του ύπνου-λιγότερες ώρες) όσο και η κακή ποιότητά του(αφυπνίσεις-καθυστέρηση στην προσπάθεια να ξανακοιμηθεί το άτομο μετά από κάποια αφύπνιση στην διάρκεια της νύχτας)
Ανάγκες ύπνου
- Ενήλικες (18–64 ετών): 7–9 ώρες
- Άτομα ηλικίας (65+ ετών): 7–8 ώρες
Ταξινόμηση και αίτια αϋπνίας
Η αϋπνία διακρίνεται σε πρωτοπαθή και δευτεροπαθή.
Η δευτεροπαθής αϋπνία είναι η συχνότερη μορφή αϋπνίας και αποτελεί σύμπτωμα πολλών ψυχικών και σωματικών παθήσεων.
Νοσήματα από το καρδιαγγειακό σύστημα: καρδιακή ανεπάρκεια, αρρυθμίες
Νοσήματα από το αναπνευστικό σύστημα: ΧΑΠ, βρογχικό άσθμα υπνική άπνοια
Νοσήματα από το νευρικό σύστημα: Parkinson, Alzheimer, ημικρανίες
Νοσήματα από το γαστρεντερικό σύστημα: ΓΟΠ , διαφραγματοκήλη
Νοσήματα από το ουροποιογεννητικοί σύστημα: καλοήθης υπερπλασία προστάτη
Νοσήματα από το ενδοκρινικό σύστημα: θυρεοειδοπάθειες
Νοσήματα από την ψυχική σφαίρα: αγχώδης διαταραχή, καταθλιπτική συνδρομή
Άλλα: εγκυμοσύνη, ινομυαλγία, χρόνιος πόνος
Στην πρωτοπαθή αϋπνία, κύριο σύμπτωμα αποτελεί η παρουσία αϋπνίας σε συνδυασμό με χαμηλή ενέργεια και λειτουργικότητα μέσα στην πάροδο της ημέρας, χωρίς να συνυπάρχει άλλη εμφανής σωματική ή ψυχική διαταραχή.
Υπάρχει έντονη ενασχόληση του ατόμου με το θέμα του ύπνου που προκαλεί περισσότερη ανησυχία η οποία δυσκολεύει ακόμη πιο πολύ την έλευση του ύπνου(δημιουργία φαύλου κύκλου)
- Κοιμάται σε περιστάσεις/ώρες που δεν συνηθίζεται
- Συνήθως πυροδοτείται μετά από κάποιο έντονο ψυχοπιεστικό γεγονός
- Εμφανίζεται για αρχή μεταξύ 2ης και 3ης δεκαετίας της ζωής
- Μπορεί να μεταπέσει σε χρονιότητα αν δεν αντιμετωπισθεί
Ποιους αφορά η αϋπνία;
Η αϋπνία είναι η πιο συχνή διαταραχή ύπνου. Η Αμερικανική Ακαδημία Ιατρικής Ύπνου (AASM) αναφέρει ότι μεταξύ των ενηλίκων:
- 1 στους 3 ενήλικες θα εμφανίσει περιστασιακά αϋπνία
- 1 στους 10 ανθρώπους θα αναπτύξει χρόνια (ή μακροχρόνια) αϋπνία
- Το 30 έως 35% έχει σύντομα συμπτώματα αϋπνίας
- Το 15 έως 20% έχει βραχυπρόθεσμη αϋπνία που διαρκεί λιγότερο από 3 μήνες
- Το 10% έχει χρόνια διαταραχή αϋπνίας, η οποία εμφανίζεται τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα για τουλάχιστον 3 μήνες.
- Μας αφορά όλους ανεξαρτήτου ηλικιακής ομάδας.
Η θέση του Γενικού Ιατρού στην διαχείριση:
- Ολιστική προσέγγιση του προβλήματος
- Αναγνώριση παθολογικών σωματικών καταστάσεων και παραγόντων κινδύνου
- Αναγνώριση ψυχικών διαταραχών(κλίμακα κατάθλιψης, γενικευμένη αγχώδης διαταραχή)
- Αναζήτηση κοινωνικών συνηθειών που μπορεί να συμβάλλουν στο πρόβλημα
- Αναγνώριση της σημαντικότητας του προβλήματος και της καθημερινής δυσκολίας που προκαλεί στον ασθενή-κλίμακα δυσφορίας και επηρεασμού του επιπέδου καθημερινότητας
- Προσέγγιση και αντιμετώπιση εξατομικευμένα με βάση το προφίλ του κάθε ασθενή
- Παραπομπή σε άλλον ειδικό αν αυτό κριθεί αναγκαίο
Διάγνωση
Στην διάγνωση της αϋπνίας βασικό κομμάτι αποτελεί η άμεση κινητοποίηση από τον ασθενή, η αναζήτηση βοήθειας από επαγγελματία υγείας και η αναγνώριση από τον ειδικό της αιτίας της αϋπνίας καθώς και η άμεση αντιμετώπιση. Στόχος η βελτίωση της ποιότητας της ζωής του.
Χρησιμοποιούμε ερωτηματολόγιο για την διάγνωση:
Δύο βασικές ερωτήσεις πρέπει να θέσουμε στον ασθενή μας:
- Έχετε πρόβλημα να αποκοιμηθείτε ή δυσκολεύεστε να κοιμηθείτε χωρίς αφύπνιση το βράδυ;
- Νιώθετε ξεκούραστοι κατά την διάρκεια της ημέρας;
Αν έστω και μία απάντηση είναι ΘΕΤΙΚΗ αναζητούμε χρησιμοποιώντας διαγνωστικά εργαλεία όπως η Κλίμακα Αϋπνίας Αθηνών που αξιολογεί δυσκολίες που συμβαίνουν στο φάσμα του ύπνου τουλάχιστον τρεις φορές την εβδομάδα κατά τον τελευταίο μήνα.
Αντιμετώπιση αϋπνίας
1.Μελατονίνη
2.Συμπληρώματα-ροφήματα
3.Φαρμακοθεραπεία
4. Ψυχοθεραπευτική προσέγγιση ή εναλλακτικές θεραπείες
Μελατονίνη
Η μελατονίνη είναι μια φυσική ορμόνη που παράγεται στην επίφυση του εγκεφάλου και ρυθμίζει τον κύκλο ύπνου-αφύπνισης.
Η παραγωγή της αυξάνεται στο σκοτάδι, βοηθώντας έτσι στην έλευση του ύπνου και μειώνεται στο φως.
Η μελατονίνη στέλνει σήμα στο σώμα μας ότι είναι νύχτα, διευκολύνοντας τον ύπνο και βοηθώντας στη ρύθμιση του κιρκάδιου ρυθμού.
Διαταράσσεται από την παρουσία φωτός κυρίως μπλε (υπάρχει στις οθόνες των κινητών-tablet) με αποτέλεσμα να δυσκολεύει την έλευση του ύπνου. Σημαντικό τουλάχιστον 1 ώρα πριν από την νυχτερινή κατάκλιση να αποφεύγεται η χρήση οθόνης.
Παράγοντες που επηρεάζουν τη μελατονίνη:
- Ηλικία: Η φυσική παραγωγή μελατονίνης μειώνεται με την αύξηση της ηλικίας .
- Φως: Το μπλε φως από οθόνες μπορεί να μειώσει την παραγωγή της.
- Φάρμακα: Ορισμένα φάρμακα, όπως αντικαταθλιπτικά και β-αναστολείς, μπορούν να επηρεάσουν τα επίπεδα μελατονίνης.
- Τροφές: αυγά, ψάρι, κεράσια, ξηροί καρποί αυξάνουν τα επίπεδά της.
Απόλυτες αντενδείξεις χορήγησης μελατονίνης:
- Κύηση
- Γαλουχία
- Υπερευαισθησία στα έκδοχα των σκευασμάτων με μελατονίνη
Σχετικές αντενδείξεις/προφυλάξεις:
- Ηπατική-νεφρική δυσλειτουργία
- Ανοσοκαταστολή
- Ιστορικό επιληψίας
- Καταθλιπτική συνδρομή
Αλληλεπιδράσεις με φάρμακα:
- Αντιπηκτικά/Αντιαιμοπεταλιακά
- Ανοσοκατασταλτικά
- Αντικαταθλιπτικά/Κατασταλτικά του ΚΝΣ
- Αντιυπερτασικά
Συμπληρώματα διατροφής
- Βαλεριάνα/πασσιφλόρα/μελισσόχορτο: βότανα με χαλαρωτικές ιδιότητες που βοηθούν στην έλευση του ύπνου κυρίως.
- L-Θεανίνη: αμινοξύ που βρίσκεται στο τσάι και μπορεί να βοηθήσει στην χαλάρωση και την έλευση του ύπνου.
- Τρυπτοφάνη: είναι ένα αμινοξύ που βοηθά στην παραγωγή μελατονίνης.
- Μαγνήσιο: ηλεκτρολύτης του οργανισμού που έχει αποδειχθεί πως η εξωγενής χορήγηση του βοηθά στην καταπολέμηση της αϋπνίας. Προτιμούμε την λήψη του τις βραδινές ώρες 1 ώρα περίπου πριν από την νυχτερινή κατάκλιση.
- Χαμομήλι: Περιέχει φλαβονοειδή που έχουν χαλαρωτικές ιδιότητες και βοηθούν στην καταπολέμηση της αϋπνίας.
Τις τελευταίες δεκαετίες είναι χαρακτηριστική η κατάχρηση βενζοδιαζεπινών/Zdrugs από τους επαγγελματίες υγείας στην αντιμετώπιση της αϋπνίας: Σωστό ή Λάθος;
Z-drugs (zolpidem, zopiclone, zaleplon)
Οι “Z drugs” (ή φάρμακα Ζ) είναι μια ομάδα μη-βενζοδιαζεπινών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται κυρίως για τη θεραπεία της σοβαρής αϋπνίας, καθώς λειτουργούν ως υπνωτικά και ηρεμιστικά.
Βασικά χαρακτηριστικά:
- έναρξη του ύπνου και στη μείωση των νυχτερινών αφυπνίσεων
- Βραχεία δράση, όχι καταστολή την επόμενη ημέρα
- Κίνδυνος για ανοχή και εξάρτηση
- Παρενέργειες όπως σύγχυση, προβλήματα μνήμης, ψυχοκινητικές διαταραχές και αυξημένο κίνδυνο πτώσεων σε ηλικιωμένους.
Χρήση z-drugs Ελλάδα-ανά ηλικιακή ομάδα( 2018-2021)
Βενζοδιαζεπίνες
Οι βενζοδιαζεπίνες είναι φάρμακα που θα πρέπει ΠΑΝΤΑ να χορηγούνται με ιατρική συνταγή. Είναι φάρμακα που πρέπει να δίδονται για μικρό χρονικό διάστημα, κατά προτίμηση και μικρότερο του μήνα. Προκαλούν εξάρτηση και ανοχή και το φαινόμενο της σύγχυσης το επόμενο βράδυ από την χορήγησή τους. Η διακοπή τους θα πρέπει να γίνεται ΠΑΝΤΑ με την καθοδήγηση του ιατρού μας καθώς απότομη διακοπή μπορεί να προκαλέσει τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιθυμούμε(rebound).
Αντικαταθλιπτικά και αϋπνία
Ναι ή Όχι;
Ορισμένες ομάδες αντικαταθλιπτικών μπορεί να βοηθήσουν πολύ αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση της αϋπνίας(Τραζοδόνη). Κάποιες άλλες κατηγορίες μπορεί να προκαλέσουν ακόμη και πιο έντονη αϋπνία και ανησυχία (σερτραλίνη). Βοηθούν οι σωστές ώρες χορήγησης ανάλογα με την επίδρασή τους στον ύπνο. Πάντα συμβουλευόμαστε τον γιατρό μας για το πώς να πάρουμε το σκεύασμα αλλά και για οποιαδήποτε αλλαγή δούμε που μας προβληματίζει στην λήψη του.
Εναλλακτικές θεραπείες αϋπνίας
Ομοιοπαθητική και αϋπνία
Τι λέει η επιστήμη; Δεν υπάρχουν ακόμη επαρκή επιστημονικά δεδομένα ώστε να έχουμε ασφαλή τεκμηριωμένα αποτελέσματα για επίδραση της ομοιοπαθητικής στην αϋπνία. Επιπλέον, δεν υπάρχουν ισχυρές αποδείξεις ότι τα ομοιοπαθητικά σκευάσματα είναι πιο αποτελεσματικά από τα placebo. Η υποκειμενικά αναφερόμενη βελτίωση μπορεί να σχετίζεται με την εξατομικευμένη προσέγγιση που εφαρμόζεται, ενισχύοντας έτσι το placebo effect.
Βελονισμός και αϋπνία
- H διέγερση των σωστών βελονιστικών σημείων βοηθά στην μείωση του άγχους, της υπερέντασης και του χρόνιου πόνου.
- Αυξάνει την έκκριση μελατονίνης.
- Δεν έχει παρενέργειες όμως απαιτείται μεγαλύτερο διάστημα για την εμφάνιση των επιθυμητών αποτελεσμάτων.
Ψυχοθεραπευτική προσέγγιση
- Συζήτηση και αναγνώριση πιθανών ψυχολογικών αιτιών που μπορεί να κρύβονται και σταδιακά αποσύνδεση από τον ύπνο.
- Δημιουργία ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος όπου θα μπορέσει ο ασθενής να αφουγκραστεί τον εαυτό του και θα δει εναλλακτικές οπτικές των καταστάσεων.
- Τεχνικές χαλάρωσης
- Τεχνικές ψυχικής αποσυμφόρησης και έκφρασης των συναισθημάτων και των σκέψεων.
Τι μπορώ να κάνω εγώ ως ασθενής;
Συμπεράσματα
- Μας αφορά όλους ανεξαρτήτου ηλικίας
- Πολυπαραγοντική οντότητα
- Μιλάμε και ζητάμε βοήθεια για το πρόβλημα της αυπνίας
- Στεκόμαστε θετικά απέναντι στις θεραπευτικές επιλογές και συζητάμε με τον γιατρό μας αυτή που ταιριάζει περισσότερο στο δικό μας προφίλ
- Επαναφέρουμε το θέμα σε περίπτωση αποτυχίας της αγωγής Διατηρούμε ένα σταθερό πρόγραμμα-μία ρουτίνα-όσο αφορά την διαδικασία του ύπνου
Βιβλιογραφία
1.https://www.psychiatriki.net/diataraxes-ipnou/aypnia.php
2. Thomas Roth, Russell P. Rosenberg, Paul Doghramji, et al,
January 24, 2023l, A 2023 Update on Managing Insomnia in Primary Care:
Insights From an Expert Consensus Group,
3. Michael Soyka, Imane Wild, Bérangère Caulet, Chrysoula Leontiou,Fabio Lugoboni, Göran Hajak, 2023 Aug 2;14:1212028. doi: 10.3389/fpsyt.2023.1212028,Long-term use of benzodiazepines in chronic insomnia: a European perspective https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10433200/
