Συμβουλεύει η κα Κωνσταντίνα Ρομπόρα, διαιτολόγος του τμήματος Επιστήμης Διαιτολογίας Διατροφής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Με την πάροδο του χρόνου, οι ερευνητές έχουν παρατηρήσει ότι τα συναισθήματα, η διάθεση και η επιλογή του φαγητού αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με ποικίλους τρόπους. Για παράδειγμα, τα συναισθήματα και η διάθεση μπορούν να επηρεάσουν την επιλογή των τροφίμων μέσω φυσιολογικών επιδράσεων που οδηγούν σε αλλαγές στην όρεξη. Από την άλλη μεριά, ορισμένες επιλογές τροφίμων μπορεί να επιφέρουν αλλαγές στη διάθεση. Με άλλα λόγια, τα συναισθήματα μπορούν να επηρεάσουν το φαγητό και τις διατροφικές μας επιλογές αλλά και το ίδιο το φαγητό μπορεί να επηρεάσει τα συναισθήματα μας.
Πως η διατροφή επιδρά στην ψυχολογία;
Τα τρόφιμα απαρτίζονται από μία πληθώρα χημικών ουσιών, οι οποίες παρέχουν στον οργανισμό την απαραίτητη ενέργεια αλλά επίσης προσφέρουν και την απόλαυση της γεύσης. Είναι γνωστό ότι οι τροφές ενεργοποιούν ορισμένους μηχανισμούς του εγκεφάλου, οι οποίοι σχετίζονται με τη συναισθηματική μας κατάσταση. Η διάθεση μας, όπως και η συμπεριφορά μας ελέγχονται από ορισμένες ουσίες που εκκρίνονται από τον εγκέφαλο και συμμετέχουν στην λειτουργία του νευρικού συστήματος. Οι ουσίες αυτές ονομάζονται νευροδιαβιβαστές και είναι χημικές ουσίες οι οποίες μεταφέρουν πληροφορίες από νεύρο σε νεύρο. Η παραγωγή των νευροδιαβιβαστών ενεργοποιείται με πολλούς τρόπους, μεταξύ των οποίων είναι και η πρόσληψη τροφής. Τα τρόφιμα περιλαμβάνουν πρόδρομες ουσίες των νευροδιαβιβαστών, οι οποίες ρυθμίζουν την παραγωγή τους. Έτσι, με την πρόσληψη τροφής, ο εγκέφαλος αναγνωρίζει συγκεκριμένα στοιχεία στο τρόφιμο και κινητοποιεί τους μηχανισμούς που θα οδηγήσουν στην παραγωγή μεγαλύτερης ποσότητας κάποιου νευροδιαβιβαστή, με συνέπεια η κατανάλωση τροφής να συνοδευτεί και με τα αντίστοιχα συναισθήματα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι τροφές που συνδυάζουν υδατάνθρακες και λιπαρά όπως τα γλυκά οι οποίες ενεργοποιούν την έκκριση ενδορφινών (ενδορφίνες), ουσίες που έχουν αναλγητική δράση και οδηγούν σε χαρούμενη διάθεση όπως περιγράφεται στη μελέτη των Εμμανουηλίδου και συν 2011.
Σύμφωνα με τη Βρετανική Ένωση Διαιτολόγων υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους τα τρόφιμα μπορούν να επηρεάσουν το πώς αισθανόμαστε.
Όταν δεν καταναλώνουμε τροφές πλούσιες σε θρεπτικά συστατικά, ο οργανισμός μπορεί να έχει έλλειψη σημαντικών βιταμινών και μετάλλων, επηρεάζοντας συχνά την ενέργεια, την διάθεση και τη λειτουργία του εγκεφάλου. Ορισμένες βιταμίνες και μέταλλα των οποίων η έλλειψη μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη διάθεση μας είναι: ο σίδηρος, το σελήνιο, όλες οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β και το φυλλικό οξύ. Έτσι λοιπόν θα πρέπει κανείς να επιδιώκει την πρόσληψη των βιταμινών και μετάλλων από μία υγιεινή, ισορροπημένη διατροφή με πολλά φρούτα και λαχανικά.
Υδατάνθρακες
Οι υδατάνθρακες αποτελούν την κύρια πηγή ενέργειας και η πρόσληψη τους συμβάλλει σημαντικά στην παραγωγή της σεροτονίνης, ενός νευροδιαβιβαστή ο οποίος σε ορισμένες μελέτες έχει συνδεθεί με βελτίωση της διάθεσης. Επίσης, οι υδατάνθρακες και κυρίως η γλυκόζη αποτελούν πηγή ενέργειας του εγκεφάλου. Η επαρκής παροχή ενέργειας στον εγκέφαλο σχετίζεται με την ικανότητα συγκέντρωσης και εστίασης. Γι’ αυτό είναι σημαντική η διασφάλιση επαρκούς ενέργειας στον εγκέφαλο μέσω της κατανάλωσης πρωινού και των τακτικών γευμάτων που περιέχουν υδατάνθρακες, εξασφαλίζοντας έτσι αρκετή γλυκόζη στο αίμα. Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στις υγιεινές πηγές υδατανθράκων όπως είναι τα προϊόντα ολικής άλεσης, τα φρούτα, τα λαχανικά, τα όσπρια και τα γαλακτοκομικά με χαμηλά λιπαρά, καθώς υπάρχουν κλινικές μελέτες που δείχνουν μία πιθανή αιτιολογική επίπτωση των ραφιναρισμένων υδατανθράκων στην διάθεση.
Πρωτεΐνες
Οι πρωτεΐνες αποτελούνται από αμινοξέα, στα οποία και διασπώνται κατά τη διαδικασία της πέψης. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως η σεροτονίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής που έχει συσχετιστεί με την βελτίωση της διάθεσης. Ωστόσο, η σύνθεση της εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα της διατροφής στο απαραίτητο αμινοξύ τρυπτοφάνη. Επίσης, το αμινοξύ τυροσίνη συμβάλλει στην παραγωγή της ντοπαμίνης, ενός νευροδιαβιβαστή ο οποίος σε ορισμένες μελέτες έχει συσχετιστεί με το αίσθημα της ικανοποίησης και της εγρήγορσης. Τρόφιμα με μεγάλη περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες είναι τα πουλερικά, το αυγό, τα ψάρια, τα θαλασσινά, το κόκκινο κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα.
Καφεΐνη
Η καφεΐνη που περιέχεται στο καφέ, τα αναψυκτικά τύπου κόλα και τα ενεργειακά ποτά δρα ως διεγερτικό και μπορεί να βελτιώσει τα συναισθήματα εγρήγορσης και να εξισορροπήσει τις επιπτώσεις της κόπωσης. Ωστόσο, η υπερβολική ποσότητα καφεΐνης, ιδιαίτερα σε άτομα που δεν τη καταναλώνουν, μπορεί να προκαλέσει δυσμενείς επιπτώσεις όπως ευερεθιστότητα και πονοκέφαλο.
Μερικές από τις επιδράσεις στη διάθεση οφείλονται στην περιεκτικότητα των τροφίμων σε θρεπτικά συστατικά, αλλά πολλές επιδράσεις οφείλονται σε υπάρχουσες συσχετίσεις τροφίμων με ευχαρίστηση και ανταμοιβή (σοκολάτα) ή με στέρηση. Πολλά τρόφιμα έχουν επίσης θρησκευτική, οικονομική και πολιτιστική σημασία, η οποία θα επηρεάσει το πώς νιώθουμε όταν τα τρώμε.
Πως επιδρούν τα συναισθήματα στην πρόσληψη τροφής;
Τα συναισθήματα συμβάλλουν στον έλεγχο των βασικών συστημάτων συμπεριφοράς σε ανθρώπους και ζώα. Μελέτες έχουν δείξει ότι συγκεκριμένα συναισθήματα όπως ο θυμός, ο φόβος, η θλίψη και η χαρά καθώς και διαθέσεις που διαρκούν περισσότερο και είναι διάχυτες επηρεάζουν τις διατροφικές αντιδράσεις σε ολόκληρη τη διαδικασία λήψης τροφής όπως: το κίνητρο για την λήψη τροφής, τις συναισθηματικές αντιδράσεις στα τρόφιμα, την επιλογή φαγητού, τη μάσηση του φαγητού, τη ταχύτητα κατανάλωσης φαγητού, τη προσλαμβανόμενη ποσότητα τροφής όπως επίσης τον μεταβολισμό και την πέψη.
Μέσα από έρευνες έχει φανεί ότι οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν αλλαγές στο φαγητό ως απάντηση στο συναισθηματικό στρες, με την εμφάνιση κατά μέσο όρο 30% αύξηση και 48% μείωση της όρεξης ή της πρόσληψης τροφής. Επίσης, τα επιδημιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι η κατανάλωση τροφής που σχετίζεται με το άγχος συνδέεται με αυξημένο σωματικό βάρος.
Ωστόσο, τα συναισθήματα μπορούν να αυξήσουν την πρόσληψη τροφής σε μία ομάδα ατόμων αλλά να μειώσουν την πρόσληψη τροφής σε μία άλλη ομάδα ατόμων. Επιπλέον, διαφορετικά συναισθήματα μπορεί να αυξήσουν ή να μειώσουν το φαγητό στην ίδια ομάδα ατόμων. Για παράδειγμα η πλήξη μπορεί να σχετίζεται με αυξημένη όρεξη, ενώ η θλίψη με μειωμένη όρεξη.
Επίσης, έρευνες σε ανθρώπους αποδεικνύουν ότι τα θετικά και τα αρνητικά συναισθήματα μπορεί να διαφέρουν σημαντικά όσον αφορά τις επιπτώσεις τους στο φαγητό. Αρνητικά συναισθήματα όπως ο φόβος, ο θυμός και η θλίψη μπορεί να αυξήσουν την παρορμητική πρόσληψη τροφής, (δηλαδή την γρήγορη και ακανόνιστη κατανάλωση οποιοδήποτε διαθέσιμου τροφίμου), την κατανάλωση junk food και την πρόσληψη τροφής για την ρύθμιση της συναισθηματικής κατάστασης, αλλά μειώνουν την ευχαρίστηση στην κατανάλωση τροφής. Αντίθετα, η χαρά και άλλα θετικά συναισθήματα αυξάνουν την ευχαρίστηση στην πρόσληψη τροφής και την κατανάλωση υγιεινών τροφίμων.
Τέλος, έχει φανεί ότι ενώ η διέγερση ή τα έντονα συναισθήματα καταστέλλουν το φαγητό, τα αρνητικά συναισθήματα μπορούν να αυξήσουν ή να μειώσουν την πρόσληψη τροφής.
