Χρόνιος πόνος

Σύμφωνα με τον ορισμό της Διεθνούς  Ένωσης Μελέτης του Πόνου (IASP) «ο πόνος είναι μια δυσάρεστη, πολύπλοκη και υποκειμενική εμπειρία με αισθητική, συναισθηματική και κοινωνική διάσταση που συνδέεται με πραγματική ή δυνητική καταστροφή ιστών».

Ο Αλβέρτος Σβάιτσερ χαρακτήρισε τον πόνο ως τον τρομερότερο δυνάστη της ανθρωπότητας. Η IASP (1989) αναφέρει ότι «η ανακούφιση από τον πόνο είναι βασικό ανθρώπινο δικαίωμα κάθε πολίτη του πλανήτη μας». Η Ευρωπαϊκή δε Ομοσπονδία Εταιρειών Πόνου (EFIC), Τμημάτων της  IASP, με διακήρυξή της το 2001 χαρακτήρισε «τον χρόνιο πόνο ως μία σοβαρή νόσο αυτή καθαυτή και ένα σημαντικό πρόβλημα Φροντίδας Υγείας».

Είδη πόνου

Ο πόνος διακρίνεται σε οξύ και χρόνιο πόνο. Ο οξύς πόνος είναι σύμπτωμα νόσου η αναμενόμενη απάντηση σε κάποια παθολογική κατάσταση. Χρόνιος πόνος είναι ο πόνος που διαρκεί περισσότερο από 2-6 μήνες ή γενικά διαρκεί πολύ περισσότερο απ’ ότι αναμενόταν όταν πρωτοεμφανίστηκε.

Σε πρόσφατη έρευνα (Pain in Europe Survey) σε 16 χώρες της Ευρώπης σε 46.394 ασθενείς αποδείχθηκε ότι σχεδόν ένας στους πέντε (19%) Ευρωπαίους πολίτες (75.000.000) υποφέρουν από χρόνιο πόνο. Το 1/3 των πασχόντων αναφέρει ότι βιώνει τον πόνο συνέχεια, ενώ οι υπόλοιποι μια φορά καθημερινά ή πολλές φορές την εβδομάδα.

Ο πόνος διακρίνεται επίσης σε σωματικό, σπλαχνικό, νευροπαθητικό και ψυχογενή, ανάλογα με την παθοφυσιολογική του προέλευση. Αιτιολογικά, εάν συνυπάρχει κακόηθες νόσημα, ο πόνος χαρακτηρίζεται κακοήθης ή καρκινικός, διαφορετικά καλοήθης ή μη καρκινικός.

Η συχνότητα εμφάνισης πόνου σε ασθενείς με καρκίνο αρχόμενου σταδίου είναι 30-40%, ενώ στο τελικό στάδιο ανάλογα με την εντόπιση της νεοπλασίας κυμαίνεται σε ποσοστό 60-80%. Σύμφωνα δε με στοιχεία της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, 3,5 εκατομμύρια καρκινοπαθείς υποφέρουν ημερησίως από πόνο που δεν αντιμετωπίζεται σωστά.¹

Συνέπειες του χρόνιου πόνου

Οι συνέπειες του χρόνιου πόνου αυξάνονται καθώς αυξάνει η χρονιότητά του, επηρεάζοντας τη ζωή και τις σχέσεις του ατόμου που υποφέρει με το οικογενειακό, φιλικό και εργασιακό περιβάλλον του.

Τα άτομα αυτά εκδηλώνουν συναισθηματικές αντιδράσεις όπως αϋπνία, άγχος, κατάθλιψη, εριστικότητα, εσωστρέφεια, απώλεια της όρεξης ή έντονη βουλιμία. Επιβαρύνουν οικονομικά την οικογένεια και το περιβάλλον λόγω αδυναμίας να εργαστούν κι αυξάνουν το κόστος υπηρεσιών υγείας. Η αποδοχή δε του ρόλου του αρρώστου καθιστούν το άτομο αυτό παθητικό μέλος στην οικογένεια και στην κοινωνία.

Αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου

Ο χρόνιος πόνος απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή ως ξεχωριστή ασθένεια. Για την αντιμετώπισή του, αρχικά απαιτείται διάγνωση του αιτίου που τον προκαλεί με πλήρες ιατρικό ιστορικό, κλινική εξέταση και εργαστηριακές εξετάσεις.

Πολλές φορές η αντιμετώπιση της κύριας ασθένειας από τον ειδικό ιατρό ανακουφίζει τον πόνο. Άλλοτε όμως ο πόνος επιμένει παρόλη τη θεραπεία της ασθένειας και άλλοτε το αίτιο του πόνου είναι αδύνατον να αντιμετωπισθεί ή να βρεθεί.

Στις περιπτώσεις αυτές οι θεραπευτικοί στόχοι είναι:

1. ανακούφιση του πόνου. Είναι λάθος να θεωρήσει κανείς ότι εφόσον η κύρια ασθένεια δεν μπορεί να θεραπευτεί, δεν μπορεί να θεραπευτεί ούτε ο  πόνος
2. περιορισμό των παραγόντων που ενισχύουν ή δημιουργούν την συμπεριφορά του πόνου
3. αποκατάσταση και επιστροφή στην εργασία, η συμμετοχή σε οικογενειακές και κοινωνικές δραστηριότητες και βελτίωση της συνολικής ποιότητας της ζωής του.

Η αντιμετώπιση επομένως του χρόνιου πόνου πρέπει να είναι πολυδύναμη από ομάδα που αποτελείται από ιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων (π.χ. ογκολόγο, αναισθησιολόγο, ορθοπαιδικό, ρευματολόγο, ψυχίατρο, νευροχειρουργό, νευρολόγο, ακτινοθεραπευτή) και άλλους επαγγελματίες υγείας (π.χ. φυσιοθεραπευτή, νοσηλευτή, ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό), εκπαιδευμένους στο αντικείμενο αυτό.

Σύμφωνα με τις αποφάσεις της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ), ο χρόνιος πόνος αντιμετωπίζεται από το 1986 στα ειδικά κέντρα πόνου και παρηγορητικής αγωγής.

Στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και άλλες μεγάλες πόλεις λειτουργούν ειδικά κέντρα πόνου και παρηγορητικής αγωγής. Το 1994 ιδρύθηκε η Ελληνική Εταιρεία Πόνου (ΕΕΠ-www.hps–pain.gr) με στόχο την προαγωγή της επιστημονικής αντιμετώπισης και θεραπείας του οξέος και χρόνιου πόνου.

Το 1997 ιδρύθηκε επίσης η Ελληνική Εταιρεία Παρηγορητικής Συμπτωματικής Φροντίδας Καρκινοπαθών και μη ασθενών (ΠΑΡΗ.ΣΥ.Α- www.grpalliative.οrg) με στόχο την προαγωγή της φροντίδας των ανθρώπων που πάσχουν από χρόνιο πόνο ή βρίσκονται στο τελικό στάδιο κάποιας νόσου, την ευαισθητοποίηση της Πολιτείας πάνω σε θέματα που άπτονται της Παρηγορητικής Φροντίδας και τη βοήθεια με κάθε τρόπο της επιστημονικής Έρευνας που γίνεται στην Παγκόσμια κοινότητα γύρω από το χρόνιο πόνο και την αγωγή ασθενών τελικού σταδίου.

Θεραπεία του χρόνιου πόνου

Η θεραπεία του χρόνιου πόνου όπως ήδη αναφέρθηκε πρέπει να είναι πολυδύναμη και περιλαμβάνει την συντηρητική φαρμακευτική θεραπεία, τις παρεμβατικές τεχνικές, τις φυσικές μεθόδους και την ψυχοκοινωνική θεραπεία. Είναι  σημαντικό να αντιληφθεί κανείς ότι  δεν υπάρχουν ούτε δύο άνθρωποι που να βιώνουν τον ίδιο ακριβώς πόνο με τον ίδιο τρόπο, ακόμη και αν φαινομενικά έχουν πανομοιότυπο πρόβλημα.

α. Φαρμακευτική θεραπεία

Τα φάρμακα που χορηγούνται ανάλογα με την  ένταση και το είδος του πόνου είναι: απλά αναλγητικά- αντιπυρετικά (παρακεταμόλη, σαλικυλικά), μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, ναρκωτικά (οπιοειδή) και άλλα βοηθητικά φάρμακα (πίνακας). Τις περισσότερες δε φορές απαιτείται συνδυασμός φαρμάκων για ικανοποιητικό αναλγητικό αποτέλεσμα.

Τα αναλγητικά φάρμακα πρέπει να συνταγογραφούνται από ιατρό και χορηγούνται με πολλούς τρόπους. Άλλα φάρμακα επιδρούν άμεσα και ανακουφίζουν από την αρχή, άλλα όμως φάρμακα χρειάζονται να χορηγηθούν για κάποιο χρονικό διάστημα (ημέρες ή εβδομάδες), προκειμένου να εκτιμηθεί η αποτελεσματικότητά τους. Αρκετές φορές επίσης, απαιτείται αλλαγή φαρμάκων μετά από κάποιο διάστημα δοκιμής, αυτό δε δεν πρέπει να εκλαμβάνεται από τον ασθενή ως «πειραματισμός» ή «αποτυχία» του θεράποντα ιατρού.

β. Παρεμβατικές τεχνικές

Με τις παρεμβατικές τεχνικές επιτυγχάνεται διακοπή η καταστροφή της νευρικής οδού μεταβίβασης. Οι συνηθέστερες τεχνικές είναι η επισκληρίδιος και υπαραχνοειδής χορήγηση φαρμάκων, οι περιφερικοί αποκλεισμοί νεύρων και η ηλεκτρική διέγερση του νωτιαίου μυελού με εμφυτευμένα ηλεκτρόδια.

γ.φυσικές μέθοδοι

Στις φυσικές μεθόδους περιλαμβάνεται η φυσικοθεραπεία, η άσκηση, ο διαδερμικός ηλεκτρικός ερεθισμός (TENs) και ο βελονισμός που εφαρμόζεται σαν θεραπευτική μέθοδος στις περισσότερες κλινικές χρόνιου πόνου.

 δ.ψυχοκοινωνικές μέθοδοι

Το ολιστικό μοντέλο προσέγγισης του ασθενή που πονά, καθιστά τον ειδικό κλινικό ψυχολόγο απαραίτητο στις οργανωμένες μονάδες αντιμετώπισης του πόνου. Η εκτίμηση των ψυχικών και συμπεριφορικών στοιχείων του πόνου είναι απαραίτητη για την επιτυχή αντιμετώπισή του.

Ο σύμβουλος ψυχολόγος θα βοηθήσει το άτομο που πονά να χειρίζεται καλλίτερα τις αρνητικές επιδράσεις που έχει ο πόνος στην κινητικότητά του, στην κοινωνική του ζωή και στις σχέσεις του. Μεταξύ των μεθόδων που εφαρμόζονται είναι η χαλάρωση, οι θεραπείες συμπεριφοράς και η βιοαντίδραση.

Σήμερα επομένως ο χρόνιος πόνος, καλοήθης και κακοήθης, μπορεί και πρέπει να αντιμετωπίζεται. Απαιτείται όμως σωστή ενημέρωση των πολιτών, καλή επικοινωνία ασθενούς-οικογένειας-ιατρού, επαρκής εκπαίδευση ιατρών και άλλων επαγγελματιών υγείας και ευαισθητοποίηση της πολιτείας.

Ας προσπαθήσουμε όλοι ώστε όσοι υποφέρουν από χρόνιο πόνο να βρουν ένα τρόπο ανακούφισης και να χαρούν και να απολαύσουν τα μικροπράγματα της ζωής.

Συμβουλεύουν οι: Α. Μπαϊρακτάρη, Μ. Κοκολάκη, Αναισθησιολογικό Τμήμα & Ιατρείο Πόνου, ΓΝ «Σισμανόγλειο»