Συμβουλεύει η κα Δήμητρα Μόσχου, Ειδ. Ρευματολογίας
Τι είναι η σαρκοπενία;
Αρχικά θα πρέπει να αναφέρουμε πως η μυϊκή μάζα και η δύναμη ποικίλουν κατά τη διάρκεια της ζωής. Σε γενικές γραμμές, η μυϊκή μάζα και η δύναμη αυξάνονται με την ενηλικίωση, διατηρούνται στη μέση ζωή και στη συνέχεια μειώνονται με τη γήρανση. Στην ενηλικίωση έως και 40 ετών επιτυγχάνονται τα μέγιστα επίπεδα, τα οποία είναι υψηλότερα στους άντρες από ότι στις γυναίκες. Μετά από την ηλικία των 50 ετών έχει αναφερθεί απώλεια μυϊκής μάζας 1- 2% ετησίως και απώλεια δύναμης 1,5 – 5% ετησίως. Το 2010 μια νέα ομάδα αντιπροσώπων (European Group on Sarcopenia in Older People-EWGSOP) έθεσε τον ορισμό της σαρκοπενίας. Συμφώνα με αυτόν, η σαρκοπενία χαρακτηρίζεται από προοδευτική και γενικευμένη απώλεια σκελετικής μυϊκής μάζας και δύναμης με κίνδυνο σοβαρών ανεπιθύμητων αποτελεσμάτων, όπως η σωματική ανικανότητα, η φτωχή ποιότητα ζωής και ο θάνατος. Η EWGSOP προτείνει την ταυτόχρονη παρουσία χαμηλής μυϊκής μάζας, χαμηλής μυϊκής δύναμης και απόδοσης για τη διάγνωση της σαρκοπενίας.
Ποια είναι η σταδιοποίηση της σαρκοπενίας;
Η σταδιοποίηση της σαρκοπενίας αντικατοπτρίζει τη σοβαρότητα της κατάστασης. Η EWGSOP προτείνει τη διάκριση σε:
«προ-σαρκοπενία» όπου χαρακτηρίζεται από χαμηλή μυϊκή μάζα, χωρίς να επηρεάζεται η μυϊκή δύναμη ή σωματική απόδοση
«σαρκοπενία» όπου χαρακτηρίζεται από χαμηλή μυϊκή μάζα σε συνδυασμό με χαμηλή μυϊκή δύναμη ή χαμηλή σωματική απόδοση και
«σοβαρή σαρκοπενία» όπου χαρακτηρίζεται από χαμηλή μυϊκή μάζα, χαμηλή μυϊκή δύναμη και χαμηλή σωματική απόδοση.
Ποιες είναι οι αιτίες τις σαρκοπενίας;
Σε ορισμένα άτομα η σαρκοπενία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη γήρανση. Σε πολλές περιπτώσεις όμως μπορούν να εντοπιστούν κι άλλες αιτίες. Η σαρκοπενία θεωρείται πρωτοπαθής όταν σχετίζεται με την ηλικία ή όταν δεν είναι εμφανής άλλη συγκεκριμένη αιτία, ενώ θεωρείται δευτεροπαθής όταν είναι εμφανείς άλλες αιτίες εκτός από την γήρανση όπως μια συστηματική πάθηση. Η σωματική αδράνεια συμβάλλει επίσης στην ανάπτυξη σαρκοπενίας, είτε λόγω του καθιστικού τρόπου ζωής είτε λόγω ακινησίας ή αναπηρίας που σχετίζεται με παθήσεις όπως η άνοια και το αγγειακό εγκεφαλικό. Περαιτέρω η σαρκοπενία μπορεί να αναπτυχθεί ως αποτέλεσμα ανεπαρκούς πρόσληψης πρωτεΐνης, η οποία μπορεί να οφείλεται και είτε σε ανορεξία είτε σε σύνδρομο δυσαπορρόφησης. Τα αίτια της σαρκοπενίας θεωρούνται ότι είναι γενικά πολυπαραγοντικά όπως: περιβαλλοντικοί λόγοι, χρόνια νοσήματα, χρόνια φλεγμονή, δυσλειτουργία μιτοχονδρίων, απόπτωση, οξειδωτικό στρες και ορμονολογικές αλλαγές.
Πότε διερευνάμε για σαρκοπενία;
Στην κλινική πρακτική η διερεύνηση περιστατικών μπορεί να ξεκινήσει όταν ένας ασθενής αναφέρει συμπτώματα ή σημεία σαρκοπενίας π.χ. πτώση, αίσθημα αδυναμίας, αργή ταχύτητα περπατήματος, δυσκολία έγερσης από μια καρέκλα, απώλεια βάρους, απώλεια μυών. Σε τέτοιες περιπτώσεις συνίσταται περαιτέρω έλεγχος για σαρκοπενία.
Πως γίνεται η διάγνωση της σαρκοπενίας;
Οι παράμετροι της σαρκοπενίας θεωρούνται η μυϊκή μάζα, η μυϊκή δύναμη και η σωματική απόδοση.
Μέθοδοι προσδιορισμού της μυϊκής δύναμης
Η μυϊκή δύναμη μπορεί να μετρηθεί με τη δύναμη σύσφιξης γροθιάς, με τη χρήση ενός εργαλείου του χειροδυναμομέτρου, συνήθως τύπου jamar. Η μέθοδος αυτή είναι απλή και χαμηλού κόστους. Η χαμηλή μέτρηση είναι ένας ισχυρός προγνωστικός παράγοντας φτωχής κινητικότητας και χαμηλής μυϊκής μάζας. Λόγω της ευκολίας χρήσης του συνίσταται σε νοσοκομειακή πρακτική και σε κοινοτική υγειονομική περίθαλψη. Το τεστ καρέκλας μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εκτίμηση της μυϊκής δύναμης των μυών των κάτω άκρων. Το τεστ καρέκλας μετρά το χρονικό διάστημα που απαιτείται για έναν ασθενή να καθίσει 5 φορές από μια καθιστή θέση σε όρθια θέση, χωρίς να χρησιμοποιήσει τα χέρια του. Το χρονικό τεστ καθισμάτων καρέκλας είναι μια παραλλαγή που μετρά πόσες φορές ένας ασθενής μπορεί να σηκωθεί και να καθίσει στην καρέκλα σε διάστημα 30 δευτερολέπτων.
Μέθοδοι προσδιορισμού μυϊκής μάζας
Η μέθοδος απορροφιομετρίας διπλοενεργειακής δέσμης ακτινών Χ γνωστή ως DEXA. Είναι ένα ευρέως διαθέσιμο εργαλείο για τον προσδιορισμό της μυϊκής μάζας. Το πλεονέκτημα της DEXA είναι ότι μπορεί να παρέχει εκτίμηση της μυϊκής μάζας σε λίγα λεπτά με πολύ μικρές δόσεις ακτινοβολίας. Ένα μειονέκτημα της είναι ότι δεν έχει φορητό εξοπλισμό για χρήση στην κοινότητα και οι μετρήσεις της μπορούν να επηρεαστούν από την κατάσταση αφυδάτωσης του ασθενούς.
Η απεικόνιση με μαγνητική τομογραφία (MRI) και η αξονική τομογραφία (CT) θεωρούνται χρήσιμοι μέθοδοι για μη επεμβατική εκτίμηση της μυϊκής μάζας. Ωστόσο, αυτά τα εργαλεία δεν χρησιμοποιούνται συνήθως στην πρωτοβάθμια φροντίδα λόγω του υψηλού κόστους, έλλειψης φορητότητας και πολυπλοκότητας στο χειρισμό τους.
Η ανάλυση βιοηλεκτρικής εμπέδησης (BIA) έχει διερευνηθεί για την εκτίμηση της μυϊκής μάζας. Ο εξοπλισμός της υπολογίζει τον όγκο της άλυπης μυϊκής και λιπώδους μάζας. Η BIA έχει σχετικά χαμηλό κόστος, είναι απλή στη χρήση με άμεσα διαθέσιμα αποτελέσματα και κατάλληλη τόσο για περιπατητικούς τόσο και για κλινήρεις ασθενείς.
Η ανθρωπομετρικές μετρήσεις βασίζονται στον υπολογισμό της περιμέτρου της μεσότητας του άνω άκρου και του πάχους της πτυχής του δέρματος κι έχουν χρησιμοποιηθεί για τον υπολογισμό της μυϊκής μάζας σε περιπατητικά άτομα.
Ο υπέρηχος είναι μια ευρέως χρησιμοποιούμενη ερευνητική τεχνική για την εκτίμηση της μυϊκής μάζας, για τον εντοπισμό της απώλειας των μυών και για την αξιολόγηση της ποιότητας των μυών. Πρόκειται για ένα αξιόπιστο κι έγκυρο μέτρο και αρχίζει να χρησιμοποιείται από εκπαιδευμένους κλινικούς γιατρούς.
Μέθοδοι προσδιορισμού της σωματικής απόδοσης
Πρόκειται για την μέθοδο Short Physical Performance Battery (SPPB), η οποία αξιολογεί την ταχύτητα της βάδισης, την ισορροπία, τη δύναμη και την αντοχή του ατόμου. Εξετάζει την ικανότητα του να στέκεται με πόδια ενωμένα, με το ένα πόδι δίπλα στο άλλο, με το ένα πόδι μπροστά από άλλο, το χρόνο που χρειάζεται για να περπατήσει 4 μέτρα, και το χρόνο που απαιτείται για να σηκωθεί από μια καρέκλα και το χρόνο που απαιτείται για να σηκωθεί από μια καρέκλα και να επιστρέψει σε καθιστή θέση 5 φορές. Η μέγιστη βαθμολογία είναι 12 πόντοι και η βαθμολογία κάτω και ίσον των 8 πόντων δείχνει την κακή φυσική απόδοση.
Η ταχύτητα βαδίσματος θεωρείται μια γρήγορη, ασφαλής και εξαιρετικά αξιόπιστη δοκιμή για τη σαρκοπενία και χρησιμοποιείται ευρέως στην κλινική πρακτική. Η ταχύτητα βαδίσματος έχει αποδειχθεί ότι προβλέπει δυσμενείς επιπτώσεις που σχετίζονται με τη σαρκοπενία όπως πτώσεις, αναπηρίες και θνησιμότητα. Μια συνήθως χρησιμοποιούμενη δοκιμή για την ταχύτητα βάδισης ονομάζεται «Συνήθης Δοκιμή Ταχύτητας Περπατήματος 4 μέτρων» με ταχύτητα μετρημένη είτε χειροκίνητα, είτε με χρονόμετρο, είτε με ηλεκτρονική συσκευή για μέτρηση του χρονισμού της βάδισης.
Υπάρχει θεραπεία για τη σαρκοπενία;
Πολλές θεραπευτικές παρεμβάσεις έχουν δοκιμαστεί στην προσπάθεια βελτίωσης της ποιότητας ή ποσότητας σκελετικής μάζας. Αυτές μπορεί να διαχωριστούν σε 3 μεγάλες κατηγορίες που περιλαμβάνουν την άσκηση, τη διατροφή, και τη φαρμακευτική υποκατάσταση. Τόσο η αερόβια όσο και η άσκηση με αντιστάσεις μπορούν να βελτιώσουν το ρυθμό ελάττωσης της μυϊκής μάζας και δύναμης με την ηλικία.
Υπάρχει πρόληψη;
Ενώ οι γενετικοί παράγοντες και οι παράγοντες του τρόπου ζωής μπορούν να επιταχύνουν την αποδυνάμωση των μυών μέχρι και την αναπηρία, οι παρεμβάσεις συμπεριλαμβανομένου της διατροφής και της άσκησης φαίνεται να επιβραδύνουν αυτές τις διαδικασίες. Ως εκ τούτου για την πρόληψη ή την καθυστέρηση της σαρκοπενίας ο στόχος είναι η μεγιστοποίηση των μυών στη νεαρή ενήλικη ζωή, η διατήρηση των μυών στη μέση ηλικία και η ελαχιστοποίηση της απώλειας σε μεγαλύτερη ηλικία.