Λογική και Συναίσθημα: Ποιος είναι ο ρόλος τους στη λήψη αποφάσεων;
Η λήψη αποφάσεων είναι μια ιδιαίτερα σύνθετη διαδικασία του εγκεφάλου, η οποία εξετάζεται εκτενώς ακόμη και σήμερα. Η καθημερινότητα πολλών ανθρώπων απαιτεί τη συνεχή λήψη διαφόρων αποφάσεων, είτε αυτές είναι συνηθισμένες, όπως π.χ. η επιλογή ενός πρωινού γεύματος, είτε υψηλής σημαντικότητας, όπως π.χ. η αγορά ενός αυτοκινήτου. Ανεξάρτητα από το «βάρος» της εκάστοτε απόφασης, η λογική σκέψη και το συναίσθημα είναι δύο από τις σημαντικότερες μεταβλητές οι οποίες επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την λήψη αποφάσεων στην καθημερινή μας ζωή.
Η λογική σκέψη θεωρείται η κύρια οδός μέσω της οποίας λαμβάνουμε αποφάσεις, ανεξάρτητα αν δέχεται επίδραση από άλλους παράγοντες όπως το συναίσθημα, καθώς η λογική βρίσκεται σε έναν βαθμό πίσω από κάθε μας επιλογή. Όταν καλούμαστε να λάβουμε μια απόφαση, «ζυγίζουμε» τα κόστη και τα οφέλη της απόφασης αυτής, την ικανότητά μας να την πραγματοποιήσουμε, καθώς και άλλες μεταβλητές. Για παράδειγμα, η χρήση της λογικής σκέψης, στην οποία και ανήκουν οι παραπάνω συλλογισμοί, για την απόφαση της αγοράς ή όχι ενός κατοικίδιου θα περιλάμβανε πιθανώς τον αναλογισμό του κόστους συντήρησης, καθώς και τον αναλογισμό της καταλληλότητας του υπάρχοντα χώρου για το κατοικίδιο.
Από την άλλη πλευρά, η επίδραση του συναισθήματος στη λήψη αποφάσεων είναι επίσης μια διεργασία που έχει καταγραφεί συστηματικά και συμβαίνει συχνά στην καθημερινότητά μας. Η επίδραση αυτή μπορεί να είναι συνειδητή αλλά και ασυνείδητη, επομένως είναι φαινομενικά κάτι που δεν μπορούμε να ελέγξουμε εύκολα. Επιπρόσθετα, συναισθήματα που δεν συσχετίζονται απαραίτητα με την απόφαση που καλούμαστε να λάβουμε, όπως π.χ. συναισθήματα χαράς λόγω ενός πρόσφατου χαρμόσυνου συμβάντος, μπορούν να επηρεάσουν την έκβαση μιας απόφασης αν δεν είμαστε προσεκτικοί.
Το συναίσθημα φαίνεται επίσης να ευθύνεται για ένα μεγάλο μέρος της λήψης αποφάσεων που περιλαμβάνουν ρίσκο, καθώς κάποια συναισθήματα μπορούν να επηρεάσουν τον βαθμό σημαντικότητας με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε κάποιες επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως ο τζόγος. Σε κάποιες περιπτώσεις, οι συναισθηματικοί παράγοντες μπορούν να υπερισχύσουν ακόμα και αν προβούμε συνειδητά σε λογική σκέψη, όσον αφορά τη λήψη ρίσκων. Με βάση τα παραπάνω, μπορούμε να κατανοήσουμε ότι το συναίσθημα είναι μια σημαντική μεταβλητή στη λήψη αποφάσεων και ότι πρέπει να είμαστε ενσυνείδητοι όσον αφορά την επίδρασή της.
Πως μπορούμε λοιπόν να μετριάσουμε την ανεπιθύμητη επίδραση του συναισθήματος κατά τη λήψη μιας απόφασης;
- Αρχικά, η εμπειρία ενός συναισθήματος δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα λάβουμε μια απολύτως συναισθηματική απόφαση, καθώς ένα δυνατό συναίσθημα μπορεί να οδηγήσει σε πιο αναλυτική σκέψη για κάποιο ζήτημα. Για παράδειγμα, όταν βιώσουμε άγχος για μια σημαντική αγορά, μπορεί να οδηγηθούμε σε πιο προσεκτική σκέψη και ανάλυση της συγκεκριμένης ενέργειας, ώστε να σιγουρευτούμε ότι θα λάβουμε τη σωστή απόφαση, αντιμετωπίζοντας παράλληλα την ανησυχία μας.
- Παρομοίως, ακόμα και εάν ένα συγκεκριμένο συναίσθημα δεν μας οδηγήσει φυσικά σε αναλυτική σκέψη, μπορούμε αντ’ αυτού να προσπαθήσουμε να ελέγξουμε την επίδραση του συναισθήματος αυτού στην κρίση μας και να επιβληθούμε. Όταν καταφέρουμε να διατηρήσουμε τα συναισθήματά μας υπό έλεγχο, τότε θα είμαστε και ικανοί να επιλέξουμε εμείς οι ίδιοι να εξετάσουμε μια απόφαση με ψυχραιμία και με λογική.
- Μπορούμε επίσης να αποφύγουμε μια συναισθηματική απόφαση περιμένοντας απλά για κάποιο χρονικό διάστημα προτού αποφασίσουμε. Η στρατηγική αυτή είναι αρκετά απλή, καθώς δεν απαιτεί κάποια ιδιαίτερη ενέργεια. Ο στόχος μας είναι να «πατήσουμε παύση» όταν αντιληφθούμε ότι βιώνουμε κάποιο ισχυρό συναίσθημα και να περιμένουμε έως ότου αυτό «ξεθυμάνει» προτού αποφασίσουμε για κάτι. Το διάστημα που ίσως χρειαστεί να περιμένουμε μπορεί να είναι είτε μικρό είτε μεγάλο, αναλόγως με την ισχύ του συναισθήματος, καθώς και με την προσωπικότητα κάθε ατόμου.
- Τέλος, αν επιθυμούμε να ελέγξουμε περαιτέρω τις επιδράσεις των συναισθημάτων μας στη λήψη αποφάσεων, τουλάχιστον σε έναν βαθμό, μπορούμε πάντα να λάβουμε βοήθεια από ειδικούς ψυχικής υγείας στην άσκηση διαφόρων στρατηγικών αντιμετώπισης, όπως π.χ. στον περαιτέρω έλεγχο του εκάστοτε συναισθήματος και στη μείωση της έντασής του.
Συμβουλεύει ο κος Παπαϊωάννου Δημήτριος, BSc Psychological Science
