Έρχονται στιγμές που όλα τα παιδιά γίνονται ανυπάκουα και αρνούνται να ανταποκριθούν σε συγκεκριμένες εντολές ή να ακολουθήσουν γενικούς κανόνες του σπιτιού.
Αυτή η περιστασιακή μη συμμόρφωση κατά κάποιον τρόπο σχετίζεται με την κατανοητή εκδήλωση της αυξανόμενης ανεξαρτησίας του παιδιού. Εντούτοις, ένας λογικός βαθμός υπακοής είναι απαραίτητος, εφόσον οι γονείς (κι αργότερα οι δάσκαλοι) πρόκειται να προετοιμάσουν το παιδί για την ενήλικη ζωή.
Οι γονείς έχουν καθήκον να μετατρέψουν τα ανήμπορα (helpless), αντι¬κοινωνικά και εγωκεντρικά νήπια σε κοινωνικά, αυτοελεγχόμενα παιδιά και τελικά σε ώριμα, υπεύθυνα μέλη της κοινότητας. Κατά τα πρώτα χρό¬νια (από τη γέννηση έως τα επτά ή οκτώ), η συμμόρφωση σε ορισμένα αιτήματα και οδηγίες των γονέων είναι ζωτικής σημασίας, προκειμένου τα παιδιά να μάθουν και να αποκτήσουν βασικές κοινωνικές, διανοητικές και σωματικές δεξιότητες.
Ανάμεσα στους λόγους για τους οποίους επιβάλλονται ορισμένοι κανόνες είναι:
- Η ανάγκη για ασφάλεια. Το παιδί πρέπει να μάθει να αποφεύγει κινδύ¬νους.
- Η αρμονία στην οικογένεια. Ένα επιθετικό και ανυπάκουο «παλιόπαιδο» είναι η αιτία για τη δυστυχία της οικογένειας και για τη δυσαρμονία ανά¬μεσα στους γονείς και στα αδέλφια.
- Η κοινωνική ζωή της οικογένειας. Τα μη ελεγχόμενα, καταστροφικά παι¬διά δεν είναι ευπρόσδεκτοι επισκέπτες και προκαλούν την κοινωνική απο¬μόνωση των γονέων και των ίδιων.
Εκτός από το οικογενειακό περιβάλλον, οι φίλοι, ιδίως όταν ξεκινά η εφηβεία, αρχίζουν να παίζουν πολύ σημα¬ντικό ρόλο. Για να ωριμάσει ένας έφηβος χρειάζεται να φύγει σταδιακά από τους γονείς του, να προσεγγίσει τους συνομηλίκους του και να κάνει φίλους.
Η παρέα του θα γίνει το ασφαλές ψυχολογι¬κό καταφύγιο έξω από την οικογένεια που θα τον βοηθήσει να κά¬νει τα πρώτα ουσιαστικά βήματα προς την κοινωνικοποίηση. Στην παρέα οι έφηβοι θα πάρουν μία θέση, θα δοκιμάσουν τις ιδέες και τις ικανότητές τους, θα συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους άλλους.
Ωστόσο, πέραν της συμβολής της φιλίας στην κοινωνικοποίηση του παιδιού, στις μέρες μας παρατηρείται όλο και πιο συχνά το φαινόμενο της βίας στο χώρο του σχολείου. Στην Ελλάδα, έξι στους δέκα μαθητές λυκείου γίνονται θύματα ή θύτες επεισοδίων βίας μέσα στο σχολείο. Η βία φαίνεται πως εξαπλώνεται από το δημοτικό μέχρι το λύκειο.
Είναι μία πραγματική εικόνα ή μία πλαστή εντύπωση δημιουργημένη από τα ΜΜΕ; Είναι δικαιολογημένη η ανησυχία όλων μας ή έχουμε μία δόση ηθικού πανικού, είναι ένα παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο ή έχει να κάνει μεμονωμένα με διαταραγμένους εφήβους; Εκδηλώνεται ή όχι λόγω ρατσιστικής συμπεριφοράς και προκατάληψης απέναντι σε αλλοδαπούς μαθητές; Τί φταίει τελικά;
Υπάρχει μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις της βίαιης συμπεριφοράς στους εφήβους. Οι διάφορες έρευνες έδει¬ξαν ότι η βίαιη συμπεριφορά στους τελευταίους μπορεί να συμπε¬ριλαμβάνει ευρύτερης έκτασης συμπεριφορές, όπως:
- Εκρήξεις οργής
- Τσακωμούς
- Απειλές
- Απόπειρες να τραυματίσουν άλλους (συμπεριλαμβανομέ¬νων ανθρωποκτονικών σκέψεων)
- Βασανισμούς ζώων
- Καταστροφή περιουσίας
- Βανδαλισμούς
Παράγοντες Κινδύνου
Πάρα πολλές επιστημονικές μελέτες έχουν καταλήξει στο συ¬μπέρασμα ότι μία σύνθετη αλληλεπίδραση ή ένας συνδυασμός παραγόντων μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης βίαιης συμπεριφοράς στους εφήβους:
- Προγενέστερη επιθετική ή βίαιη συμπεριφορά
- Θυματοποίηση από φυσική ή σεξουαλική κακοποίηση
- Έκθεση σε βία στην οικογένεια ή στη γειτονιά
- Γενετικοί παράγοντες (οικογενειακή κληρονομικότητα)
- Έκθεση σε βία από την τηλεόραση, βιντεοταινίες, βιντεο¬παιχνίδια, κινηματογραφικές ταινίες κ.λπ.
- Κατανάλωση αλκοόλ και χρήση ναρκωτικών
- Συνδυασμός στρεσογόνου οικογένειας και κοινωνικοοικο¬νομικών παραγόντων (φτώχεια, ανεργία, διαζύγιο κ.λπ.)
Σημάδια Ανησυχίας
Οι έφηβοι που έχουν τους παράγοντες κινδύνου που προαναφέ¬ραμε και εμφανίζουν τις ακόλουθες συμπεριφορές θα πρέπει να αξιολογούνται προσεκτικά από γονείς και καθηγητές. Ανησυχητικές ενδείξεις είναι:
- Θυμώνει πολύ έντονα με τους συμμαθητές του. Πολλές φορές, παρατηρούνται ακόμα και «ξεσπάσματα» σε αλλοδαπά παιδιά λόγω διαφορετικής καταγωγής.
- Χάνει εύκολα την ψυχραιμία του. Είναι υπερβολικά οξύθυμος
- Είναι υπερβολικά παρορμητικός
- Απογοητεύεται εύκολα
Πώς να βοηθήσετε
- Μάθετε στον έφηβο πώς να κυριαρχεί στο θυμό του και να παραμένει ψύχραιμος.
- Στους τσακωμούς με τους συμμαθητές του στο σχολείο ζητήστε του να εκφράζει το θυμό του μόνο με λόγια και να λύνει τις διαφορές του με συζήτηση και επιχειρήματα. Αυτή, πείτε του, είναι η αληθινή δύναμη του μυαλού.
- Μειώστε την έκθεση των μικρών εφήβων στη βία κυρίως της οθόνης (τηλεόραση, βιντεοπαιχνίδια κ.λπ.).
- Αν το παιδί σας παρουσιάζει βίαιη συμπεριφορά στο σχολείο ή/και στο σπίτι, μην το υποτιμάτε. Αναζητήστε τις αιτίες, προχωρήστε στην αντιμετώπιση και μη θεω¬ρείτε ότι είναι κάτι που θα περάσει με τον καιρό.
- Ζητήστε επαγγελματική βοήθεια αν το παιδί σας έχει δείξει σημάδια βίας στο σχολείο ή στο σπίτι.
Συμβουλεύει η κα Βούλα Θεοφίλου, Ψυχολόγος
