Εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμού

Με την εφαρμογή των εμβολίων σημειώθηκε πολύ σημαντική πρόοδος στην ιατρική καθώς έγινε ένα σημαντικό βήμα στην επιστήμη για την πρόληψη των θανατηφόρων λοιμώξεων, κυρίως στην παιδική ηλικία.

Πολλά νοσήματα που μπορούν να οδηγήσουν σε θάνατο ή σε μόνιμη αναπηρία, πλέον έχουν εξαλειφθεί ή είναι πολύ σπάνια, μετά την ενεργητική ανοσοποίηση των παιδιών μέσω των εμβολίων.

Η ηλικία έναρξης του εμβολιασμού ξεκινά από το τέλος του 2ου μήνα της ζωής, όταν αρχίζει να πέφτει ο τίτλος (συγκέντρωση) των μητρικών αντισωμάτων. Κατά την γέννηση, στο αίμα του νεογνού υπάρχουν αντισώματα, τα οποία προέρχονται από την μητέρα και προστατεύουν το νεογνό έναντι πολλών λοιμώξεων κατά τους πρώτους μήνες της ζωής.

Κάποια από τα αντισώματα αυτά, προστατεύουν το βρέφος για μικρό χρονικό διάστημα (π.χ τετάνου, διφθερίτιδας, κοκκύτη, πολιομυελίτιδας), γι΄ αυτό ο εμβολιασμός για τα συγκεκριμένα νοσήματα ξεκινάει νωρίς. Κάποια άλλα αντισώματα προστατεύουν το βρέφος για μεγαλύτερο διάστημα (π.χ κατά της ιλαράς, ερυθράς, παρωτίτιδας).

Η ηλικία έναρξης του εμβολιασμού με ένα εμβόλιο καθορίζεται από την διάρκεια παραμονής σε υψηλό τίτλο των αντίστοιχων μητρικών αντισωμάτων, διότι έχει αποδειχτεί ότι τα αντισώματα αυτά μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την αποτελεσματικότητα του εμβολίου.
Εξαίρεση αποτελεί το εμβόλιο της ηπατίτιδας Β, που γίνεται σε παιδιά που η μητέρα είναι φορέας ηπατίτιδας Β, αμέσως μετά την γέννησή τους.

Τα περισσότερα εμβόλια γίνονται στο πρώτο έτος της ζωής. Δύναται να γίνουν δυο ή περισσότερα εμβόλια ταυτόχρονα, αρκεί οι ενέσεις να είναι σε διαφορετικά σημεία. Σήμερα η τάση είναι να γίνονται πολυδύναμα εμβόλια, δηλαδή, στην ίδια ένεση να περιέχονται δυο, τρία ή και έξι εμβόλια. Έτσι μειώνονται τα τρυπήματα και είναι καλύτερη η συμμόρφωση του παιδιού.

Το πρόγραμμα των υποχρεωτικών και προαιρετικών εμβολίων σε κάθε χώρα ορίζεται από τις τοπικές επιδημιολογικές συνθήκες κάθε χώρας και τις διεθνείς οδηγίες (Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών).
Τον Δεκέμβριο του 2007 αναθεωρήθηκε το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών (ΕΠΕ), στην Ελλάδα, όπου έγιναν κάποιες αλλαγές σύμφωνα με της τρέχουσες επιδημιολογικές συνθήκες της χώρα μας, τις διεθνείς τάσεις και την κυκλοφορία νέων εμβολίων (πίνακας 1).

Οι αλλαγές που έγιναν συνοψίζονται παρακάτω:

1. Εμβόλιο διφθερίτιδας, τετάνου, κοκκύτη: Προστίθεται μια επιπλέον δόση με το σκεύασμα TdaP στην ηλικία των 11-12 ετών ή και αργότερα, κατά προτίμηση όταν στην οικογένεια υπάρχει νεογέννητο. Το TdaP περιέχει μικρότερη δόση τοξοειδούς της διφθερίτιδας από το DTaP.
2. Εμβόλιο ανεμευλογιάς: Προστέθηκε δεύτερη δόση στην ηλικία των 4-6 ετών.
3. Εμβόλιο κατά του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων: προστέθηκε νέο εμβόλιο και συνιστάται μόνο στα κορίτσια 12-15 ετών ή μέχρι 26 ετών.
4. Εμβόλιο κατά της ηπατίτιδας Α: Περιλαμβάνεται πλέον στα υποχρεωτικά εμβόλια από τον 12ο μήνα και στις ομάδες υψηλού κινδύνου.

Αν για κάποιο λόγο καθυστερήσει κάποια δόση, δεν χρειάζεται επιπλέον δόση, απλά συμπληρώνονται οι δόσεις του βασικού εμβολιασμού και το τελικό αποτέλεσμα, ως προς την προστατευτική ανοσία, δεν αλλάζει εφόσον συμπληρωθούν οι δόσεις.

Γενικά, όλα τα εμβόλια είναι καλώς ανεκτά και δεν έχουν σημαντικές ανεπιθύμητες ενέργειες. Οι συχνότερες ανεπιθύμητες ενέργειες είναι:

1.  Τοπικές αντιδράσεις, όπως διόγκωση, ερυθρότητα και πόνος στο σημείο της έγχυσης.
2. Γενικές αντιδράσεις όπως πυρετός, ανησυχία, κακουχία, ευερεθιστότητα, αϋπνία και σπανιότερα σπασμοί.
3. Αλλεργικές αντιδράσεις: Όπως με κάθε ξένη ουσία που εισάγεται στον οργανισμό, έτσι και με τις ουσίες του σκευάσματος ενός εμβολίου είναι δυνατό να εμφανιστούν αντιδράσεις υπερευαισθησίας στα διάφορα συστατικά του. Οι αντιδράσεις αυτές μπορεί να είναι ήπιες όπως παροδικό εξάνθημα ή κνησμός έως σοβαρές όπως γενικευμένη κνίδωση, οίδημα λάρυγγα, αναπνευστική δυσχέρεια ή αναφυλακτικό shock. Συνήθως αυτό οφείλεται στις πρωτεΐνες του αβγού, όταν το εμβόλιο αποτελείται από ζώντες εξασθενημένους ιούς όπως είναι το εμβόλια έναντι τις ιλαράς, παρωτίτιδας, ερυθράς (MMR).
4. Εγκεφαλίτιδα ή εγκεφαλομυελίτιδα. Είναι σπάνια περίπτωση και παρατηρείται σχεδόν αποκλειστικά στο εμβόλιο κατά του κοκκύτη. Με την χρήση του ακυτταρικών αντικοκκυκών εμβολίων η σοβαρή αυτή ανεπιθύμητη ενέργεια δεν έχει ξαναπεριγράφει.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1: χρονοδιάγραμμα εμβολίων

Διεθνείς Συμβολισμοί Εμβολίων:

• DT: (Diphtheria Tetanus) εμβόλιο διφθερίτιδος, τετάνου
• DTP: (Diphtheria Tetanus Pertussis) εμβόλιο διφθερίτιδος, τετάνου, κοκκύτου
• DtaP: (Diphtheria Tetanus Acellular Pertussis) εμβόλιο διφθερίτιδος, τετάνου, ακυτταρικό κοκκύτου
• HepA: (Hepatitis A) εμβόλιο ηπατίτιδας Α
• HepB: (Hepatitis B) εμβόλιο ηπατίτιδος Β
• Hib: (Haemophilus infuenzae b) εμβόλιο αιμοφίλου τύπου b
• IPV: (Inuctivated Polio Vaccine) εμβόλιο αδρανοποιημένων ιών πολιομυελίτιδας και των τριών οροτύπων, τύπου SALK
• MCCV: (Meningococcus conjugate Vaccine) εμβόλιο μηνιγγιτιδοκόκκου οροομάδας C
• PCV: (pneumococcal conjugate vaccine) νεκρό, συζευγμένο, πολυσακχαριδικό, επταδύναμο εμβόλιο κατά του στρεπτόκοκκου της πνευμονίας (πνευμονιόκοκκου).
• PPV : (pneumococcal polysaccharide vaccine) Μη συζευγμένο, πολυσακχαριδικό εμβόλιο (23δύναμο) κατά του στρεπτόκοκκου της πνευμονίας (πνευμονιοκόκκου). Συνιστάται για επαναληπτικές δόσεις σε παιδιά που ανήκουν σε ομάδες αυξημένου κινδύνου για σοβαρή πνευμονιοκοκκική λοίμωξη, εκτός από υγιή βρέφη και παιδιά 2- 23 μηνών.
• MMR: (Measles, Mups, Rubella) εμβόλιο ιλαράς, παρωτίτιδας, ερυθράς
• HPV: (Human papilloma Vaccine) εμβόλιο κατά των ανθρώπινων θηλωμάτων- καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.
• BDG: (Bacille Calmette Guerin) εμβόλιο κατά της φυματίωσης.
• INFL: Νεκρό (αδρανοποιημένο) ολοκυτταρικό ή ακυτταρικό (τμηματικό) εμβόλιο κατά της γρίπης που συνιστάται να γίνεται ετησίως, σε 1 δόση και σε ηλικία πάνω από 6 μήνες. Ενδείκνυται μόνο στα παιδιά που ανήκουν σε ομάδες αυξημένου κινδύνου να νοσήσουν σοβαρά από γρίπη.

Ερωτήσεις:

1) Τα μητρικά αντισώματα προστατεύουν το βρέφος από την φυματίωση;

• Τα μητρικά αντισώματα δεν προστατεύουν από την φυματίωση, παρ΄ όλα αυτά ο εμβολιασμός για την φυματίωση γίνεται σε ηλικία 6 ετών και αυτό γιατί ο δείκτης διαμόλυνσης στην χώρα μας είναι μικρότερος του 5%. Σε χώρες που ο δείκτης διαμολυνσης είναι >5% ο εμβολιασμός γίνεται τις πρώτες μέρες τις ζωής.

2) Επιτρέπεται ο εμβολιασμός κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνη;

• Η κύηση αποτελεί αντένδειξη εμβολιασμού και ιδιαίτερα κατά τους πρώτους 3 μήνες, καθώς και κατά το τρίμηνο που προηγείται της εγκυμοσύνης, διότι μερικά εμβόλια δεν είναι ασφαλή για το έμβρυο.

3) Πρέπει να τηρείται αυστηρά η ηλικία έναρξης του εμβολιασμού;

• Τα εμβόλια συνιστώνται να γίνονται στη μικρότερη δυνατή ηλικία , γιατί η πρώιμη προστασία του βρέφους έναντι σοβαρών λοιμώξεων είναι πολύ σημαντική.

4) Αν καθυστερήσει μια δόση εμβολίου πρέπει να ξεκινήσει από την αρχή ο εμβολιασμός;

• Αν καθυστέρηση μια δόση εμβολίου είτε λόγω ασθένειας του παιδιού, είτε λόγω αμέλειας των γονέων, δεν συνεπάγεται με την ακύρωση των προηγούμενων δόσεων του εμβολίου, έτσι δεν χρειάζεται να χορηγηθούν επιπλέον δόσεις εμβολίου.
  Συνεχίζεται ο εμβολιασμός κανονικά, ανεξάρτητα το διάστημα που μεσολάβησε από τον προηγούμενο εμβολιασμό. Απλά το παιδί θα είναι εκτεθειμένο, μέχρι να ολοκληρωθεί ο εμβολιασμός, σε σοβαρές λοιμώξεις.

5) Όταν είναι ένα παιδί αλλεργικό έχει περισσότερες πιθανότητες να κάνει αλλεργία στα εμβόλια;

• Οι σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις είναι σπάνιες, όμως η λήψη προφυλακτικών μέτρων σε αλλεργικά άτομα, πριν τον εμβολιασμό, θεωρείται απαραίτητη. Δεν εμβολιάζεται ένα παιδί στην οξεία φάση της αλλεργίας. Μπορεί να προηγηθεί δερματική δοκιμασία με αραιωμένο διάλυμα εμβολίου. Επί ιστορικό σοβαρής αλλεργίας, άλλης αιτιολογίας, μπορεί να χορηγηθεί αντισταμινικό την ημέρα του εμβολιασμού για 10 μέρες. Σε άτομα με ιστορικό αναφυλακτικής αντίδρασης στο λεύκωμα του αυγού ή στην νεομυκίνη αποφεύγεται το εμβόλιο ιλαράς- ερυθράς- παρωτίτιδας.

6) Τα εμβόλια που δεν καλύπτονται από τα ταμεία υγείας (δεν είναι στο βασικό εμβολιασμό), πρέπει να χορηγούνται στα παιδιά μας;

•  Για όσα περισσότερα νοσήματα είναι προστατευμένο το παιδί μας, τόσο καλύτερα γι΄ αυτό. Από την στιγμή που θα κυκλοφορήσει ένα εμβόλιο σε μια χώρα , χρειάζονται χρονοβόρες διαδικασίες μέχρι να μπει στον βασικό εμβολιασμό, έτσι , μερικές φορές μπορεί να περάσουν και αρκετά χρόνια. Οι γονείς θα πρέπει να συμβουλεύονται τον παιδίατρο τους, οι οποίοι είναι ενήμεροι για τις διεθνείς τάσης εμβολιασμού.

7) Υπάρχουν εμβόλια που πρέπει να κάνει το παιδί κατά την διάρκεια της εφηβικής και ενήλικης ζωής;

α) TdaP
Εμβόλιο κατά της διφθερίτιδας, τετάνου, κοκκύτη, με μικρότερη δόση διφθεριτικής τοξίνης (TdaP) συνιστάται να γίνεται για επαναληπτική δόση στην ηλικία των 11-12 ετών και επαναληπτική δόση κάθε δέκα χρόνια (μέχρι την ηλικία των 64 ετών). Στη χώρα μας περιέχει και IPV (εμβόλιο αδρανοποιημένων ιών πολιομυελίτιδας) και δύναται να χορηγηθεί μέχρι την ηλικία των 18 ετών.
β)PPV
Μη συζευγμένο, πολυσακχαριδικό εμβόλιο (23δύναμο) κατά του στρεπτόκοκκου της πνευμονίας (πνευμονιοκόκκου). Συνιστάται για επαναληπτικές δόσεις σε παιδιά που ανήκουν σε ομάδες αυξημένου κινδύνου για σοβαρή πνευμονιοκοκκική λοίμωξη (πίν. 2).

γ) INFL= Αδρανοποιημένο ολοκυτταρικό ή ακυτταρικό (τμηματικό) εμβόλιο κατά της γρίππης που συνιστάται να γίνεται ετησίως, σε 1 δόση και σε ηλικία πάνω από 6 μήνες. Ενδείκνυται σε παιδιά και ενήλικες που ανήκουν σε ομάδες αυξημένου κινδύνου, όπου μπορεί να νοσήσουν σοβαρά από γρίππη λόγω του υποκείμενου νοσήματος (πίν. 3).

Πίνακας 1. Άτομα υψηλού κινδύνου για σοβαρές πνευμονιοκοκκικές λοιμώξεις

Πίνακας 2. Ενδείξεις εμβολιασμού κατά της γρίππης

δ) Εμβόλιο κατά του έρπητα ζωστήρα:Στις ΗΠΑ εγκρίθηκε από τον FDA (οργανισμός φάρμακων και τροφίμων) τον Μάιο του 2006 για ενήλικες πάνω από 60 ετών. Στην Ελλάδα δεν κυκλοφορεί ακόμα.

8) Ποιος είναι ο αρμόδιος φορέας / γιατρός που ενημερώνει τους νέους γονείς για τα εμβόλια;

Οι γονείς ενημερώνονται από τον παιδίατρο που παρακολουθεί το βρέφος, συνήθως από την πρώτη κιόλας επίσκεψη, που είναι συνήθως μόλις το νεογνό πάει στο σπίτι, δηλαδή την 5η μέρα της ζωής. . Όταν γίνει ένα εμβόλιο προγραμματίζεται το επόμενο και σημειώνεται στο βιβλιαράκι υγείας του παιδιού. Όταν τα παιδιά μεγαλώσουν και δεν έχουν τακτική παιδιατρική παρακολούθηση, συνήθως αμελούν τις αναμνηστικές δόσεις που αναφέρθηκαν πιο πριν.

9) Όταν είναι άρρωστο το παιδί πρέπει να αναβάλλεται ο εμβολιασμός;

Πριν από κάθε εμβολιασμό το παιδί πρέπει να εξετάζεται κλινικά. Ήπια ιογενή λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού (κοινό κρυολόγημα) ακόμα και με χαμηλό πυρετό, δεν αποτελεί απόλυτη ένδειξη αναβολής του εμβολιασμού.

10) Αν το παιδί ή ο ενήλικας έχει ήδη νοσήσει έχω από τον ιό που καλύπτει το εμβόλιο, τι επιπτώσεις μπορεί να έχω στην υγεία μου;

Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα για την υγεία του εμβολιασμένου αν έχει ήδη αντισώματα έναντι του συγκεκριμένου ιού.

Συμβουλεύει η κα Κατσαφάδου Αλεξάνδρα, Παιδίατρος